شمس لنگرودی: فلسفه وجودی ادبیات و هنر همین نابسامانی ها و بحران هاست - وبلاگ دخترانه ها

به گزارش وبلاگ دخترانه ها، یادداشتی از شمس لنگرودی درباره اینکه آیا بحران ها زمینه ساز آثار خلاقانه می شوند؟

به گزارش وبلاگ دخترانه ها به نقل از ایران، شمس لنگرودی نوشت: شرایط امروز جهان، شرایط عجیب و غریبی است و البته ما از این شرایط های عجیب در تاریخ کم نداشته ایم و می توانیم چندین نمونه از آن ها را به ذهن بیاوریم که بروز و ظهور و همه گیری شان جامعه را با بحران روبه رو کرده اما این بار با پدیده ای جهانی روبه رو شده ایم که منتظرش نبوده ایم. با این حال این بحران هم مثل همه مسائل خواهد گذشت اما معلوم نیست در سرشت و پیشامد سال های پیش رو چه تاثیری خواهد گذاشت و چقدر؛ اما خواهد گذشت این اتفاقات که گفته اند چنین نماند و چنین نیز نخواهد ماند.

اما مساله ارتباط هنر و این بحران ها را باید از این منظر مورد بررسی قرار داد که ادبیات و هنر فلسفه وجودی شان همین نابسامانی ها و بحران هاست و طبیعتا اگر همه چیز سرجای خودش بود هرگز هنری به وجود نمی آمد. در واقع هنر نتیجه فقدان است و نوعی آه کشیدن بلند و جست وجوی همدل. اگر همه چیز سر جای خودش باشد دیگر نیازی نیست که آدمی به خیال پناه ببرد. طفل، برای و به دنبال آن چیزی که ندارد رویابافی می کند و بلندبلند با خودش حرف می زند و عظیم ترها هم به نوعی دیگر رویابافی می کنند و اگر این رویابافی تشکل پیدا کند به هنر تبدیل می شود. به همین دلیل هنر را خلاقیت می دانیم چون خلقی است در مقابل نقص ها و بحران های خلقت. از آن زمان که هستی پدید آمد، قابیل به هر دلیلی هابیل را کشت و قتلی رخ داد و حیات، متاسفانه با قتل و جنایت و... شروع شد و به نوعی به همین شکل هم ادامه پیدا کرد و بعد از مدرنیته هم، فقط شکلش عوض شد و کمی این شرایط تر و تمیز و قانون مند شد وگرنه فرق اساسی در این مسأله که حیات مدام با این شرایط متوحش ادامه پیدا کرده به وجود نیامد.

این هم واقعیت دیگری است که هنر به گفته نیچه یک نوع کوشش است برای رهایی از این بحران ها و انطباق با شرایط موجود و برای آنکه به خیال پناه ببریم؛ تخیل سازنده که مسلماً با خیال بافی تفاوت دارد. این تخیل سازنده تفکری پشتوانه خود دارد. پس تردیدی نیست که این بحران ها و مصائب و مسائل می تواند باعث بروز و ظهور خلاقیت، یا نوشته و ساخته شدن آثار خلاقانه باشد اما مساله اساسی اینجاست که خالق چه کسی است و چقدر بر مساله اشراف داشته باشد و نبوغ و اندازه و تسلطش بر هنر چه میزان است.

یکی ممکن است آهی بکشد و با نگاهی رمانتیک و معمولی از کنار آن بگذرد و یکی هم ممکن است حافظانه بر دردهای عمیق تاریخی اجتماعی دست بگذارد. ما در طول تاریخ، با بحران های عظیم و به تبع آن با خلق آثار عظیم روبه رو بوده ایم. مانند دوران مولانا که مصادف با حمله مغول به ایران بود. شخصاً امیدوارم که همه ما هنرمندان لیاقت داشته باشیم و به حدی از ژرف اندیشی و نبوغ و درک درست از پیرامون مان رسیده باشیم که از این معضل دردناک اجتماعی چیزی خلق کنیم که مردم از آن بهره ای ببرند.

در واقع بوسیله آن بتوانند حس همدلی شان تقویت شود و از این رهگذر زندگی برایشان آرام تر بگذرد. به این نکته توجه ویژه داشته باشیم که که هنر نتیجه و بازتاب واقعیت است و عینا خود واقعیت نیست. رابطه هنر با واقعیت مانند رابطه انسان با آینه است یعنی اگر انسان در مقابل آینه قرار نگیرد تصویری هم در آینه دیده نمی شود اما اگر قرار بگیرد هم، آن تصویر، عیناً تصویر آن فرد نیست و بازتابی از آن است.

این آینه را باید به مثابه ذهن و تخیل هنرمند بدانیم و به این مساله برسیم که هنر عبارت از واقعیتی است در ذهن هنرمند. پس، به عنوان مثال مولوی هم نمی توانست به وجود بیاید اگر واقعیت تاریخی وجود نداشت یا فردوسی و شاملو و سپهری و... نمی توانستند به وجود بیایند اگر واقعیت های تاریخی زمان خودشان وجود نداشت.